Początek
Major Feliks Jaworski
Historia 19 Pułku Ułanów Wołyńskich została zapoczątkowana przez por. Feliksa Jaworskiego, który 7 IV 1917 r. utworzył na Ukrainie Polski Szturmowy Szwadron Huzarów na bazie zwiadów 1 Polskiej Dywizji Strzelców w Rosji. Po odejściu dywizji do I Korpusu Polskiego, szwadron pozostaje w Płoskirowie dla ochrony ludności polskiej i rozrasta się do dywizjonu przyjmując nazwę Dywizjon Szwoleżerów.
por. Feliks Jaworski – dowódca Dywizjonu Szwoleżerów
Oficerowie Dywizjonu Szwoleżerów
22 II 1918 wszedł w skład III Korpusu WP na Ukrainie jako Oddzielny Dywizjon Szwoleżerów. W tym czasie szwadron a potem dywizjon liczył 420 ludzi i 380 koni. 13 – 15 IV 1918 r. dywizjon został rozwinięty w Pułk Szwoleżerów i wszedł w skład Oddzielnej Lekkiej Brygady III Korpusu. Pułk w składzie czterech szwadronów konnych i jednego pieszego liczył 26 oficerów, 684 szeregowych i 632 konie. 8/9 VI 1919 r. uległ rozbrojeniu przez Austriaków pod Pikowem wraz z całym korpusem. Rtm. Feliks Jaworski ukrył się z jednym szwadronem w lasach Ludwipola n/Słuczą.
oficerowie Dywizjonu Szwoleżerów
oficer, podoficer i szwoleżer Dywizjonu Szwoleżerów
Rozwój
W listopadzie 1918 r. utworzył Szwadron Partyzantów rtm. Jaworskiego i dołączył do grupy mjr Lisa – Kuli pod Włodzimierzem Wołyńskim. Szwadron z plutonem ckm i plutonem artylerii składał się z 8 oficerów, 102 szeregowych i 93 koni. Następnie dzięki ochotnikom rozwinął się 2 II 1919 r. w Dywizjon Jazdy Kresowej, wcielony 6 IX 1919 r. do 1 Pułku Dragonów Kresowych jako IV Wołyński Dywizjon tego pułku.
1 X 1919 r. został przemianowany na IV Wołyński Dywizjon 1 Pułku Strzelców Konnych17. Ostateczny stan dywizjonu to 15 oficerów, 290 szeregowych i 267 koni18. Następnie po reorganizacji w Hrubieszowie, wyszedł na front jako kawaleria 9 Dywizji Piechoty. 14 VIII 1920 r. w Puławach wszedł w skład Ochotniczej Brygady Jazdy mjr. Feliksa Jaworskiego obok pułków: 1 Wołyńskiego, 2 Lubelskiego, 3 Siedleckiego.
Pułk
23 IX 1920 r. brygada została wycofana z frontu w celu reorganizacji, która trwała do początku grudnia 1920 r., w rejon Międzyrzec – Radzyń. W jej wyniku powstał 19 Pułk Ułanów Wołyńskich, którego 1 i 2 szwadron tworzyły dwa szwadrony IV Wołyńskiego Dywizjonu połączone z 1 i 2 szwadronem Pułku Wołyńskiego. Szwadrony 3 i 4 powstały z połączenia 1 i 2 szwadronu Pułku Lubelskiego z 3 i 4 szwadronem Pułku Wołyńskiego. Plutony ckm i techniczny IV Wołyńskiego Dywizjonu zostały rozwinięte na szwadrony ckm i techniczny 19 Pułku Ułanów. Brygadowy szwadron sztabowy, w ramach nowego pułku obejmował tą samą funkcję. Pozostałości 2 Pułku Lubelskiego oraz wybrani ułani 212 Pułku Ułanów utworzyły S/Z 19 pułku we Włodzimierzu Wołyńskim.
6 VIII 1924 r. 19 Pułk Ułanów prosił o przyznanie mu szefostwa gen. Karola Różyckiego. Po czternastu latach zwłoki MSWojsk. – z niewiadomych powodów – 2 III 1938 r. przyznało pułkowi szefostwo gen. Edmunda Różyckiego. Po utworzeniu pułku w Międzyrzeczu – Radzyniu, 12 XII 1920 r. 19 Pułk Ułanów przeszedł do Głębokiego, gdzie otrzymał zadanie patrolowania linii demarkacyjnej polsko – sowieckiej. Na Białorusi pułk pozostał do marca 1922 r., skąd przeszedł na ostateczne miejsce postoju do Ostroga n/Horyniem i pozostał tam do 15 VIII 1939 r.
Historia 19 Pułku Ułanów już w Ostrogu
W dniu 29 VIII 1922 r. inspektor Jazdy gen. Pajewski dokonał inspekcji pułku w Ostrogu. Garnizon przedstawiał się następująco: „W koszarach kwateruje Dtwo pułku w 2 – gi i 4 – ty szwadron, 1 – szy i 3 – ci i szwadron k.m. kwateruje dotychczas po wsiach. Roboty przy remontowaniu koszar są prowadzone dość starannie lecz bardzo wolno. O ile tempo pracy nie będzie przyśpieszone nie uda się przed zimą skoszarować całego pułku, a byłoby to bardzo niepożądane i odłożyłoby doprowadzenie pułku do porządku na czas nieokreślony. W koszarach brak zupełnie wszelkiego rodzaju urządzeń koszarowych jak prycze, stołki, ławy itp. Niezbędne jest wybudowanie kuźni, która podczas zimy będzie konieczną, względnie przerobienie na ten cel jednego z budynków koszarowych. Strzelnica jest już na ukończeniu ale w stanie w jakim się obecnie znajduje można już z niej korzystać”.
Do września 1939 roku pułk stacjonuje w Ostrogu nad Horyniem, gdzie pełni funkcje wsparcia dla jednostek KOP w celu ochrony granic. Żołnierze 19 PU wielokrotnie biorą udział w ściganiu bojówek sowieckich nielegalnie przekraczających granice Polski i napadających na posterunki policji i KOP oraz na instytucje państwowe, firmy prywatne i domostwa okolicznych mieszkańców.
Historia 19 Pułku Ułanów po Wojnie Obronnej praktycznie się kończy. Powstają już jedynie historie byłych żołnierzy i oficerów, którzy przeżyli.
O Szlaku Bojowym 19 Pułku Ułanów Wołyńskich we wrześniu 39 roku można przeczytać:
https://19pulkulanow.opole.pl/szlak-bojowy-19-pulku-ulanow-we-wrzesniu-1939/
Więcej na stronie na Facebooku: https://www.facebook.com/19-Pu%C5%82k-U%C5%82an%C3%B3w-Wo%C5%82y%C5%84skich-Opole-1411814709031997